WCZESNE WSPOMAGANIE ROZWOJU DZIECKA W PRZEPISACH PRAWNYCH I PRAKTYCE
„Wczesne wspomaganie rozwoju dziecka jest ważnym zadaniem w polskim systemie
oświaty z punktu widzenia rozwoju i potrzeb dziecka z niepełnosprawnością,
a także zapobiegania jego ewentualnym przyszłym niepowodzeniom w nauce szkolnej.”
Jolanta Rafał-Łuniewska
ORE Wydział Specjalnych Potrzeb Edukacyjnych
Obowiązującym aktem wykonawczym dotyczącym organizacji wczesnego wspomagania rozwoju dziecka jest Ustawa z dn. 7 września 1991r. o systemie oświaty (Dz.U. z 2004 r.
Nr 256, poz.2572 z późn. zm.) oraz Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej
z dnia 11 października 2013r. w sprawie organizowania wczesnego wspomagania rozwoju dzieci (Dz. U. Poz.1257).
§ 1. Rozporządzenie określa warunki organizowania wczesnego wspomagania rozwoju dzieci, mającego na celu pobudzanie psychoruchowego i społecznego rozwoju dziecka od chwili wykrycia niepełnosprawności
do podjęcia nauki w szkole, zwanego dalej „wczesnym wspomaganiem”, w tym kwalifikacje wymagane od osób prowadzących wczesne wspomaganie, a także formy współpracy z rodziną dziecka.
§ 2. Wczesne wspomaganie może być organizowane w przedszkolu i w szkole podstawowej, w tym
w specjalnych, w innych formach wychowania przedszkolnego, w ośrodkach, o których mowa w art. 2 pkt 5 ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty, oraz w publicznej i niepublicznej poradni psychologiczno
-pedagogicznej, w tym poradni specjalistycznej, jeżeli mają one możliwość realizacji wskazań zawartych w opinii o potrzebie wczesnego wspomagania rozwoju dziecka, w szczególności dysponują środkami dydaktycznymi i sprzętem, niezbędnymi do prowadzenia wczesnego wspomagania.
Wczesne wspomaganie rozwoju dziecka i jego rodziny realizowane jest przy Zespole Szkół Specjalnych w Opolu od 2006 roku. Na początku opieką było objętych dwoje dzieci, w następnych latach ich liczba rosła. Dzieci uczestniczą w terapii do czasu podjęcia nauki szkolnej. Terapia i wsparcie rodziny powinny rozpocząć się w jak najkrótszym czasie od momentu uzyskania przez rodziców informacji o niepełnosprawności ich dziecka. Najmłodszy uczestnik w chwili rozpoczęcia zajęć miał 9 miesięcy. Idea wczesnego wspomagania rozwoju dziecka wiąże się z koniecznością wykorzystania plastyczności i podatności układu nerwowego (mózgu) do kompensacji zaburzeń.
Nasz Zespół WWRD, dzięki istnieniu przy placówce specjalistycznej, ma dostęp do pomieszczeń dostosowanych do pracy z dzieckiem z trudnościami, z bogatym zapleczem dydaktycznym, urządzonych funkcjonalnie: sala do zabaw ruchowych, sala doświadczania świata, sala z wyposażeniem do zabaw tematycznych itp.
Wczesnym wspomaganiem rozwoju dziecka może być objęte dziecko posiadające Opinię
o potrzebie wczesnego wspomagania rozwoju dziecka wydaną przez Poradnię Psychologiczno-Pedagogiczną. Opieka w ramach wwrd jest dla rodziny nieodpłatna.
§ 3.1. Zespół wczesnego wspomagania rozwoju dziecka, o którym mowa w art. 71b ust. 2a ustawy
z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty, zwany dalej „zespołem”, jest powoływany przez dyrektora odpowiednio przedszkola, szkoły, ośrodka lub poradni lub osobę kierującą inną formą wychowania przedszkolnego.
2. W skład zespołu wchodzą osoby posiadające przygotowanie do pracy z małymi dziećmi o zaburzonym rozwoju psychoruchowym:
1) pedagog posiadający kwalifikacje odpowiednie do rodzaju niepełnosprawności dziecka, w szczególności: oligofrenopedagog, tyflopedagog lub surdopedagog;
2) psycholog;
3) logopeda;
4) inni specjaliści – w zależności od potrzeb dziecka i jego rodziny.
Zespół WWRD przy Zespole Szkół Specjalnych stanowi wykwalifikowana 20 osobowa kadra: psycholog, oligofrenopedagodzy, neurologopedzi, surdologopeda, surdopedagog, tyflopedagog, fizjoterapeuci, terapeuci SI, terapeuci metody czaszkowo – krzyżowej, terapeuta EEG Biofeedback, terapeuci osób z autyzmem, kynoterapeuta, hipoterapeuta, terapeuta metody audio-psycho-lingwistycznej, terapeuci metody werbo-tonalnej).
Dobór terapeutów pracujących z danym dzieckiem uzależniony jest od jego potrzeb i nie jest decyzją jednorazową – wraz ze zmianą potrzeb dziecka może nastąpić wymiana terapeutów, w każdym momencie terapii.
3. Do zadań zespołu należy w szczególności:
1) ustalenie, na podstawie opinii o potrzebie wczesnego wspomagania rozwoju dziecka, kierunków
i harmonogramu działań w zakresie wczesnego wspomagania i wsparcia rodziny dziecka;
2) nawiązanie współpracy z podmiotem leczniczym lub ośrodkiem pomocy społecznej w celu zapewnienia dziecku rehabilitacji, terapii lub innych form pomocy, stosownie do jego potrzeb;
3) opracowanie i realizowanie z dzieckiem i jego rodziną indywidualnego programu wczesnego wspomagania,
z uwzględnieniem działań wspomagających rodzinę dziecka w zakresie realizacji programu, koordynowania działań specjalistów prowadzących zajęcia z dzieckiem oraz oceniania postępów dziecka;
4) analizowanie skuteczności pomocy udzielanej dziecku i jego rodzinie, wprowadzanie zmian w indywidualnym programie wczesnego wspomagania, stosownie do potrzeb dziecka i jego rodziny, oraz planowanie dalszych działań w zakresie wczesnego wspomagania.
Zadaniem zespołu specjalistów jest pobudzanie i stymulowanie ruchowego, poznawczego, emocjonalnego i społecznego rozwoju dziecka .
Zespół zapewnia kompleksową pomoc dziecku i jego rodzinie w ramach:
- stymulacji rozwoju dziecka, gdzie rodzaj zajęć jest odpowiednio dobrany do trudności małego podopiecznego;
- współpracy z organizacjami, placówkami opiekuńczymi i edukacyjnymi obejmującymi opieką dziecko. Zadania współdziałania dotyczą zarówno zakresu wymiany doświadczeń jak i wspólnego planowania edukacji na danym etapie życia dziecka;
- wsparcia psychologicznego rodziny.
Terapeuci prowadzący dziecko, w oparciu o szczegółową diagnozę, opracowują
wraz z rodziną dziecka indywidualny program, z uwzględnieniem: działań wspierających rodzinę, koordynowania działań specjalistów pracujących z dzieckiem oraz oceniania postępów dziecka.
Zakres oddziaływań w ramach wczesnego wspomagania rozwoju dziecka może dotyczyć: rozwoju motorycznego, stymulacji wielozmysłowej, rozwoju mowy i języka, usprawniania widzenia, słuchu, umiejętności samoobsługi i funkcjonowania w środowisku, komunikacji
z otoczeniem i funkcjonowania w relacjach z innymi.
Właściwa diagnoza, według dr Radosława Piotrowicza, wybitnego terapeuty wwrd, jest podstawą udanej terapii. Jest rozpoznaniem obecnego stanu rozwoju dziecka, opisem jego funkcjonowania w środowisku i możliwością prognozowania dalszego rozwoju. Diagnostyka pedagogiczna wymaga diagnozy interdyscyplinarnej. Badanie dziecka musi odbywać się pod kątem psychologicznym, pedagogicznym, medycznym i społecznym. Aby diagnoza pedagogiczna była pełna, dane dotyczące zaburzeń muszą obejmować każdą z tych płaszczyzn. Takie podejście wymaga od terapeuty współpracy ze specjalistami obejmującymi opieką dziecko w różnych instytucjach.
Specyfika pracy we wczesnym wspomaganiu rozwoju wymaga dogłębnej analizy sytuacji dziecka z indywidualnym podejściem do jego problemów i przyczyn ich istnienia. Terapeuta w każdym przypadku musi dokonać diagnozy, opracować program działań wspomagających rodzinę i dokonać analizy skuteczności udzielanej pomocy. Każde dziecko objęte wczesnym wspomaganiem rozwoju to swoiste studium przypadku.
Na podstawie diagnozy powstaje plan działań terapeutycznych, który jest odpowiedzią
na dwa kluczowe pytania:
Czego uczymy dziecka od urodzenia? Maleństwo doświadcza świata od pierwszych dni życia
a zadaniem terapeutów jest pomoc w odkrywaniu rzeczywistości z wykorzystaniem jego możliwości. Konsekwencją niepełnosprawności na początkowym etapie życia są trudności poznawcze, których przezwyciężanie jest możliwe dzięki specjalistycznej opiece.
Jak uczymy małe dziecko? Dziecko poznaje świat dzięki zmysłom (patrzy, słucha, dotyka, smakuje, wącha) i umysłowi, procesom myślenia (analizuje, porównuje, zapamiętuje). Efektywna nauka to przede wszystkim doświadczanie poprzez działanie, aktywność własną
i powtarzanie (umożliwia zapamiętywanie). Podstawową formą odkrywania świata przez dziecko jest zabawa a we wczesnym wspomaganiu stanowi jedną z atrakcyjniejszych
dla podopiecznego metod pracy. Wykorzystywana jest do rozwijania wyobraźni, umiejętności motoryki zarówno dużej jak i małej, poszerzania słownictwa biernego
i czynnego, ćwiczenia sprawności artykulacyjnej i umiejętności komunikacyjnych.
4. Pracę zespołu koordynuje dyrektor odpowiednio przedszkola, szkoły, ośrodka lub poradni lub osoba kierująca inną formą wychowania przedszkolnego, albo upoważniony odpowiednio przez dyrektora lub osobę kierującą nauczyciel.
5. Zespół szczegółowo dokumentuje działania prowadzone w ramach indywidualnego programu wczesnego wspomagania.
§ 4. 1. Zajęcia w ramach wczesnego wspomagania organizuje się w wymiarze od 4 do 8 godzin w miesiącu,
w zależności od możliwości psychofizycznych i potrzeb dziecka.
2. Zajęcia w ramach wczesnego wspomagania są prowadzone indywidualnie z dzieckiem i jego rodziną.
3. W przypadku dzieci, które ukończyły 3 rok życia, zajęcia w ramach wczesnego wspomagania mogą być prowadzone w grupach liczących 2 lub 3 dzieci, z udziałem ich rodzin.
Maksymalna liczba godzin zajęć dla jednego dziecka to 8 godzin miesięcznie. Ilość zajęć ustalana jest z rodziną. Zdarza się, że dziecko jest pod opieką różnych ośrodków specjalistycznych i liczba zajęć terapeutycznych znacznie przewyższa jego możliwości. W takich sytuacjach podejmowana jest wspólna decyzja o zmniejszeniu ilości godzin wwrd.
Terapia indywidualna jest wiodącą formą terapii, chyba że widoczne są wskazania
do zajęć grupowych. Grupę rówieśniczą najczęściej zapewnia żłobek, przedszkole, do którego dziecko uczęszcza. Zawsze staramy się weryfikować postępy dziecka i jego umiejętność współpracy w grupie poprzez organizowanie zajęć integracyjnych w mniejszych podgrupach.
§ 5. 1. Zajęcia w ramach wczesnego wspomagania, w szczególności z dziećmi, które nie ukończyły 3 roku życia, mogą być prowadzone także w domu rodzinnym.
2. Miejsce prowadzenia zajęć w ramach wczesnego wspomagania ustala dyrektor odpowiednio przedszkola, szkoły, ośrodka lub poradni lub osoba kierująca inną formą wychowania przedszkolnego, w uzgodnieniu z rodzicami (prawnymi opiekunami) dziecka.
Zajęcia WWRD najczęściej organizowane są na terenie szkoły, przede wszystkim
ze względu na bogate zaplecze dydaktyczne i dostosowane sale (przestrzeń, atrakcyjność, świadomość określonych zadań w danym miejscu). Wyjątek stanowią dzieci, które nie mają możliwości opuszczenia domu (np. wymagające wspomagania oddechu respiratorem) lub dzieci tracące poczucie bezpieczeństwa w obcym miejscu.
§ 6. Zespół współpracuje z rodziną dziecka w szczególności przez:
1) udzielanie pomocy w zakresie kształtowania postaw i zachowań pożądanych w kontaktach z dzieckiem: wzmacnianie więzi emocjonalnej pomiędzy rodzicami i dzieckiem, rozpoznawanie zachowań dziecka
i utrwalanie właściwych reakcji na te zachowania;
2) udzielanie instruktażu i porad oraz prowadzenie konsultacji w zakresie pracy z dzieckiem;
3) pomoc w przystosowaniu warunków w środowisku domowym do potrzeb dziecka oraz w pozyskaniu
i wykorzystaniu w pracy z dzieckiem odpowiednich środków dydaktycznych i niezbędnego sprzętu.
Wspomaganie rodziny dziecka niepełnosprawnego ma szeroki zakres działań: przełamywanie lęku przed niepełnosprawnością, budowanie relacji wzajemnego zaufania pomiędzy dzieckiem i rodzicami, rozpoznawanie potrzeb rozwojowych dziecka, koordynowanie oddziaływań terapeutycznych, rozwiązywanie trudności wychowawczych, rozwijanie szerszych kontaktów społecznych rodziny, interwencja kryzysowa - wsparcie informacyjne, rzeczowe, edukacja rodziców.
Wsparcie rodziny to właściwe słowo określające terapię rodziny. Nie można nakazywać rozwiązań, narzucać sposobu postępowania z dzieckiem. Założenie, że rodzic zna najlepiej dziecko, pomaga w stosowaniu takich form pracy z dzieckiem, które będą wykorzystywane przez całą rodzinę. Warto dodać, że zajęcia z dzieckiem prowadzone są zawsze w obecności rodzica.
PODSUMOWANIE
Powyższe informacje są przedstawieniem przepisów prawa regulujących pracę
w zakresie wczesnego wspomagania rozwoju dziecka i jego rodziny oraz ich praktyczną interpretacją naszego zespołu. Wciąż doskonalimy nasz warsztat pracy. To jest ZESPÓŁ: współpraca kilku terapeutów prowadzących dziecko, wymiana doświadczeń, wspólna diagnoza i jeden plan działania. Dzięki tym założeniom nasza praca jest dynamiczna
i efektywna.
mgr Agnieszka Zarek
lider WWRD województwa opolskiego
